Evrensel Tüketici Hakları Nelerdir.

Evrensel tüketici hakları ilk kez 15 Mart 1962’de A.B.D. de eski başkan J.F.Kennedy tarafından temsilciler meclisine sunulan raporda yer almış ve daha sonra A.E.T. Konseyi tarafından 14 Nisan 1975’de evrensel tüketici hakları olarak tüm dünyaya ilan edilmiştir. 2. Tüketici Koruma Programı AT Konseyince 19.05.1981 tarihinde kabul edildi. Tüketiciyi Koruma Politikasına Yeni Hız Kazandırma Programı’nın 23.06.1986 tarihinde yürürlüğe girmesi ile tüketici hakları yeniden gözden geçirilerek bugünkü anlayışa uygun şekilde evrensel kabul görmüş, Uluslararası Tüketici Birlikleri Örgütü tarafından ilan edilen ve sekiz hakka ulaşılmıştır. Birleşmiş Milletler Genel Kurulunda 09.04.1985 yılında oy birliğiyle kabul edilen ve Türkiye tarafından da kabul edilmiştir.

Tüketicilerin uluslararası anayasası niteliğinde olan hakları şunlardır.;

Temel Gereksinimlerin Karşılanması Hakkı

Temel ihtiyaçları karşılama hakkı, Tüketicilerin hayatta kalma, yeterli yiyecek, giyecek, barınak, güvenlik ve sağlık yaşam sağlanmasını içeren bir haktır. Tüketicilerin, sağlıklı ve güvenli temel mallara uygun fiyatla ulaşabilmesi, ayrıca insanın insan olmasından dolayı tanınan evrensel ve anayasal haklar, haberleşme, seyahat etme gibi olanakların sunulmasını talep etme tüketicinin temel ihtiyaçları karşılama hakkı içerisinde yer alır.

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesiyle İnsanın, uluslararası düzeyde insan olması nedeniyle insan onuruna yakışacak şekilde yaşayabilmesi için devletlerin etkin olarak temel gereksinimlerinin karşılanması için çalışması gerekmektedir.   İnsanın,  insan onuruna yakışacak şekilde yaşayabilmesi Birleşmiş Milletler Evrensel Tüketici Hakları Beyannamesi’nde de yer almıştır.

Sağlık ve Güvenlik Hakkı

Sağlık ve Güvenliğin Korunması Hakkı,  tüketicinin sağlık ve yaşamını tehlikeye atacak mal ve hizmetlere karşı korunması gerektiğine yönelik bir haktır. Mal veya hizmetin üretiminden tüketilme aşamasına kadar öngörülen kullanım süreleri boyunca tüketicinin sağlık ve güvenliğine zarar vermeyecek niteliğe sahip olmasıdır.  Mal ve Hizmetlerin pazara sunulmasından sonra tüketicilerin sağlık ve güvenliğini tehlikeye dürecek hale gelmesi durumunda denetleme yetkisi bulunan kurumlarca toplatılır ve imha edilir tehlike tüketicilere duyurulur.

Bilgi Edinme (Bilgilendirilme) Hakkı

Bilgi edinme hakkı, mal ve hizmetlerin özellikleri, kullanım, bakım koşulları ile tehlikeleri ve risklerine ilişkin tüketicilerin doğru ve eksiksiz olarak bilgilendirilmesini içeriri.  Mal ve hizmetlerin özellikleri kullanma kılavuzlarının tüketiciye sunulması, malların üzerine içeriklerinin yazlıması, kullanım şekli ve tarihi gibi bilgilerin verilmesi yapılan reklamların aldatıcı ve yanıltı olmaması için yapılan düzenlemeler Tüketicinin evrensel bilgi edineme hakları kapsamındadır. Diğer bir ifade ile tüketicinin, satın alacağı mal ve hizmetin ne olduğu, ne işe yaradığı, ne kadar dayanacağı konusunda herhangi bir aldatmaya fırsat verilmeksizin açık bir şekilde bilgilendirilmesidir.

Seçme Hakkı

Tüketicilerin çeşitli mal ve hizmetler arasında gelir düzeylerine göre kendi gereksinimlerini karşılayabilme, istedikleri mal ve hizmetleri ucuz ve kaliteli olarak alabilme, tercih edebilme ve seçeneklerin artırılmasıdır.

Eğitilme Hakkı

Eğitim programlarının temel amacı, tüketiciye ihtiyaç duyduğu bilgileri nerede ve nasıl bulacağını, bilgiyi nasıl değerlendirebileceğini ve kullanılabileceğini öğretmektir. Ayrıca tüketicinin mal ve hizmetleri satın alma ve kullanma becerisini geliştirmek çevre bilincini oluşturmak, üretimin olduğu gibi tüketimin de niteliğini belirleyen ekonomik ve toplumsal tercihlerde taraf olmayı öğretmektir. Eğitim, kişinin yaşadığı toplum içinde değeri olan, yetenek, tutum ve diğer davranış biçimlerini geliştirdiği süreçlerin tümünü de  ifade eder.

Tüketicinin eğitimi, ekonomik faaliyetlerini yönlendirmesi, ihtiyaçlarının karşılanması ve pazarları etkileme gücünü ve farkındalığını artırma yatırımı olarak tanımlanabilir. Tüketicinin eğitimi, hem koruma hem de bilgilendirme yönünden önemlidir. Uzun dönemde tüketicinin korunmasında en ümit verici çözüm yolunun tüketici eğitimi olduğu, bilgilendirme ve koruma çabalarının toplum bireylerine “daha iyi bir tüketici” olma yollarının öğretilmesiyle sonuçlar vereceği gelişmiş ülkelerde kabul edilen bir görüştür.

Tüketicilerin bilgilendirilmesi devletin görevleri arasında olmakla birlikte bu konuda tüketici örgütlerine de görevler düşmektedir

Ekonomik Çıkarların Korunması Hakkı

Ekonomik çıkarların korunması hakkı,  hükümetlerin mal ve hizmetlerin temini ile ilgili imalatçılar, dağıtımcılar ve diğerlerinin yürürlükteki kanunlara ve zorunlu standartlara uymalarını sağlamak suretiyle oluşabilecek aykırı icraatları önlemeleridir. Satışa sunulan, malların dayanıklılık, kullanışlılık ve güvenirlilik ve kullanım amaçlarına uygunluk gereklerinin yerine getirildiğini denetlemelerini içeren politikalar geliştirmeleridir.

Hükümetleri Tüketicinin Ekonomik Çıkarını Korumak için ayrıca;

Tüketicilere en çok ürün ve hizmet seçeneğinin en düşük fiyatlarla temini için adil ve etkin bir rekabeti teşvik etmeli,

Gereken hallerde imalatçıların veya perakendecilerin güvenilir ve satış sonrası hizmeti ve yedek parçaları yeterli bir şekilde temin etmelerini sağlamalı,

Tüketiciler, tek taraflı standart sözlemseler ve sözleşmeler içinde temel hakların bulunmaması gibi sözleşme yolsuzluklarına ve satıcıların vicdana aykırı kredi şartları uygulamalarına karşı korunmalı,

Satış yükseltici pazarlama ve satış faaliyetleri tüketicilere adil muamele edilmesi prensibi ile yönlendirilmeli ve hukuki gereksinimlere uyulmalı,

Tüketici mallarının her yönü hakkında doğru bilgilerin serbest akışına tüm ilgililerin iştiraklerini teşvik etmeli,

Kendi milli bünyeleri içinde ve tüketici kuruluşlarıyla işbirliği yaparak, tüketicilerin yeterli korunması için pazarlama ve diğer is faaliyetlerinde kuralların belirlenmesini ve uygulanmasını teşvik etmeli,

Ölçüler ve ayarlarla ilgili kanunları gözden geçirmeli ve bu kanunların infaz mekanizmasının yeterliliğini değerlendirmeli,

Tüketici kuruluşları, gıdaların katkı maddeleri ile saflıklarının bozulması, pazarlama sırasında yanlış veya yanıltıcı beyanlarda bulunulması gibi hileli uygulamaları izlemeleri için teşvik edilmelidir.

Tazmin (Zararların Giderilmesi) Hakkı

Satın alınan mal ya da hizmetlerin öngörülen nitelikte olmaması, yani ayıplı çıkması durumunda; ayıplı malın geri alınması, değiştirilmesi, ayıplı hizmetin yeniden görülmesi ve bunun gibi ayıpların ve neden oldukları her türlü maddi, hukuki ve ekonomik zararların karşılanmasıdır.

Satın alınan malların ya da yararlanılan hizmetin kendilerinden beklenen yararı yerine getirmemeleri halinde, onarılmalarını, aynısı ile değiştirilmelerini, ödenen bedelin geri iadesini ve zararlarının giderilmesi için yasal yollara başvurulabilmesini sağlayan bir haktır.

Örgütlenme, Sesini Duyurma ve Temsil Edilme Hakkı

Örgütlenme ve temsil edilme hakkı, hakların korunmasında tüketicilerin bir araya gelebilmelerini ve tüketicilerin korunmasına ilişkin mevzuatın, oluşturulmasında ve değiştirilmesinde, tüketicilerle ilgili alınacak kararlarda,  baskı gurupları oluşturarak karar guruplarında tüketici temsilcilerinin yer almasıdır. Tüketicilerin örgütlenebilmeleri, hak ve çıkarlarının korunması için tüketicileri ilgilendiren yasal, idari, teknik, ticari, ekonomik, sosyal ve politik konularda düşünce ve görüşlerini belirtmeleri, kamuoyu oluşturabilmeleri ve çeşitli kuruluşlarca alınan kararlara katılabilmelerini için örgütlenip haklarını savunmalarıdır.

Türkiye’de tüketicinin örgütlenme ve sesini duyurma hakkı ülkemizde yeterli düzeyde olmamakla birlikte temsil edildiği kurullarda vardır. Reklam Kurulu, Tüketici konseyi, Tüketici Hakem Heyetleri, Ulusal Konseyler vb Kurumlarda tüketicileri temsil edildiği bazı kurlulardandır..

Sağlıklı Bir Çevrede Yaşama Hakkı

Sağlıklı bir çevrede yaşama hakkı, yaşam kalitesini artıracak fiziksel çevreye sahip olma, çevreden gelecek tehlikelerden korunma, sağlıklı ve kaliteli alt yapı hizmetlerinin bulunduğu bir yaşama ortamının tüketicilere sağlanmasıdır. Yaşanılan tarihin, doğanın, biyolojik zenginliğin korunmasıdır. Üretim ve tüketim alanlarında kaynakların etkin ve verimli kullanılması, çevrenin kendileri ve gelecek nesiller için sağlıklı kalması için gerekenlerin yapılmasını isteme hakkıdır. Sağlıklı bir yaşam sürdürülebilmesi için havanın, suyun, denizlerin insan sağlığına tehdit oluşturacak kirlenmeler için önlemler alınmasını talep etme hakkıdır.

17.12.2015